In de Waalse kerk in Den Haag wordt iedere derde dinsdag van de maand een residentiepauzedienst gehouden. Een predikant spreekt een meditatie uit, waarna een politicus of bestuurder een toespraak houdt. Deze toespraak is van mr. J. P. H. Donner.
Nehemia, een bedachtzaam bestuurder? Het is maar de vraag. Oordeel zelf. Hij geeft een prachtbaan op bij koning Arthahsasta, reist af in het ongewisse, ziet dat wat hij wil onmogelijk is, en begint dan. In onze ogen is bedachtzaamheid anders. Dit is eerder de manier waarop je een mislukt groot project begint; „wie faalt in zijn plannen, plant zijn falen”, zeggen we dan.
De lezing van vandaag begint bij zijn aankomst in Jeruzalem. Nehemia vertelt niemand wat hij komt doen, en verkent eerst heimelijk de situatie. Dan roept hij het stadsbestuur samen en legt uit wat zijn bedoeling is. Hij wijst op de bescherming van God en de steun van de koning. Hij commandeert niet maar zegt wat hij nodig vindt; de stadsmuur herbouwen zodat het volk kan leven. En dan gebeurt er een wonder. De mensen laten zich inspireren. „Laten we dan meteen beginnen”, zeggen ze en nemen het werk ter hand.
Nehemia is een bestuurder van formaat. Hij weet al wat hij wil en hoe hij dat wil aanpakken. Het gaat hem er niet om een stad te herbouwen, maar om een volk van God te herbouwen. Nehemia wil het volk, de wet en het verbond herstellen. Maar daar is eerst voor nodig dat de muren en de poorten hersteld worden; ter bescherming, maar niet minder ter scheiding van het volk en de buren.
Een muur is echter niet genoeg, het gaat om de eendracht achter de muur. Nehemia organiseert het werk zo dat ieder betrokken wordt en een eigen, herkenbare bijdrage heeft. En als blijkt dat, ondanks de gemeenschappelijke inzet, rijken profiteren van de armoede van medeburgers, roept hij ze tot de orde en spreekt meer sociale verhoudingen met ze af.
Pas als de muur af is, maar eerst dan, gaat hij een stap verder in zijn programma van wederopbouw. Hij roept het volk samen, laat de wet opnieuw lezen en uitleggen en pas als het volk, door de viering van het Loofhuttenfeest, heeft laten zien dat het de wet wil naleven, roept Nehemia het samen om boete te doen en te komen tot hernieuwing van het verbond met God.
Het is bedachtzaamheid van een andere soort dan wij gewend zijn. Niet de bedachtzaamheid van het vooruitdenken, plannen en beheersen. Bij Nehemia is bedachtzaamheid: weten dat wat hij wil, past in Gods bedoeling, vertrouwen op Diens zegen en steun, het volk een visie geven en vertrouwen, om dan te beginnen, en zo de gemeenschap op te bouwen.
Die bedachtzaamheid ontslaat niet van de plicht om je verstand te gebruiken. Ons verstand hebben we gekregen en hebben we te gebruiken. Verschil is alleen of we dáárop vertrouwen en bouwen, of dat we Gods bedoeling zoeken en vinden in wat we doen, en daarop vertrouwen, en het verstand alleen als hulpmiddel gebruiken.
Neem de financieel-economische moeilijkheden waarin we zijn geraakt. Door op ons verstand te vertrouwen, hebben we gepland, vooruitgedacht en zijn gaan vertrouwen op de zo bedachte groei en rijkdom. En we zijn het geld dat we dachten te gaan verdienen alvast gaan uitgeven. Het onderstreept slechts hoe onbetrouwbaar dat verstand wordt als het gebruikt wordt als vaste grond om op te bouwen.
Deze week komen de nieuwe cijfers van het CPB uit. Iedereen zal die ook weer onmiddellijk als waarheid zien en als maatstaf van de werkelijkheid nemen. Misschien zouden we er goed aan doen om eens stil te staan bij de vraag wat de bedoeling is; hoe we met elkaar en met Gods schepping zouden moeten omgaan, waar we heen willen en hoe we op die wijze iedereen weer uitzicht kunnen geven. Dat betekent niet de cijfers negeren, maar ze zien als hulpmiddel, niet als kompas.
Die bedachtzaamheid geldt niet speciaal voor bestuurders; ze geldt voor iedereen. Want let wel, in het landsbestuur en de samenleving gaat het niet meer zoals bij Nehemia. Wij leven onder een andere bedeling; die van na Christus’ openbaring.
Nehemia was een voorbeeldig bestuurder omdat hij rigoureus eenheid van volk, geloof en politiek nastreefde. Dan is de eerste voorwaarde, na de herbouw van de tempel, om een muur te bouwen die beschermt en scheidt. Voor ons geldt een ander gebod; het gebod van Christus: ga heen en predik alle volken in Mijn Naam. Wij hebben ieder die in Christus gelooft als broeder ontvangen en ieder die onze hulp behoeft als verantwoordelijkheid gekregen. Een muur bouwen, scheiding brengen, de weg van de antithese, is in de samenleving van vandaag geen oplossing meer. De les van Nehemia is wel dat we ons juist in ons denken en doen zouden moeten beschermen tegen al te groot vertrouwen op de rede en het verstand, en meer Gods bedoeling moeten zoeken in wat we doen. En dat hoeft niet alleen op eigen kracht, want we hebben de belofte van Christus bij Zijn vertrek: „En zie, Ik ben met u al de dagen, tot aan de voleinding der wereld.”
De auteur is oud-minister en vicevoorzitter van de Raad van State.