In de Waalse Kerk in Den Haag wordt iedere derde dinsdag van de maand een residentiepauzedienst gehouden. Een Haagse predikant spreekt een meditatie uit, waarna een politicus van een van de christelijke partijen een toespraak houdt. Deze toespraak is van mr. J. P. H. Donner.
Wijsheid is een bij God en mensen in hoog aanzien staande deugd. Want wijsheid is meer dan weten en beter dan verstand. Wijsheid berust op inzicht in het waarom en waartoe van weten, en op het besef van de beperking van ons verstand. Vandaar dat “de vreze des Heeren het begin van alle wijsheid is.”
Wijsheid hebben we nodig; in ons dagelijks leven en om het land goed te besturen. Bij mijn recente benoeming in de Raad van State wenste vrijwel iedereen mij wijsheid toe. Dat is wat we hopen.
Er valt veel te zeggen over wat wijsheid is en wat zij inhoudt, ook vanuit Bijbels perspectief. Opvallend is wat Jakobus zegt, dat het niet gaat over het belang van wijs zijn, maar waar wijsheid uit moet blijken. Hij zegt: Geloven is mooi, maar laat het blijken in wat u doet.
Jakobus noemt onberispelijk leven en zachtmoedigheid, aspecten die je doorgaans niet met wijsheid in verband brengt. Kunnen we daar wat mee in de politiek en het dagelijks leven? De overheid is er, zoals Paulus zegt, vanwege de hardheid van onze harten. Daarom kan een overheid in incidentele gevallen wel zachtmoedigheid betrachten, maar niet als beleid. Dan schept men doorgaans meer problemen dan er worden opgelost.
De woorden van Jakobus richten zich echter niet tot de overheid. Ze richten zich tot mensen; tot ieder van ons. En als zodanig lijkt de boodschap grote relevantie te hebben, juist ook in de politiek. Dagelijks lezen of horen we in kranten en media over mensen in het openbare leven die minder dan onberispelijk leven. Zachtmoedigheid lijkt ook een essentieel criterium. Over en weer verwijt men elkaar dat de ander te hard is of te zachtmoedig. Zo gebruiken we de door Jakobus genoemde criteria dagelijks, maar dan om onderscheid te maken, en om verschil te brengen tussen mensen. Dat lijkt me niet wat Jakobus bedoeld heeft.
Stel aan je zelf hoge eisen -een onberispelijk leven- maar behandel en beoordeel anderen met zachtmoedigheid, zo begrijp ik de woorden van Jakobus. We nemen elkaar steeds makkelijker de maat, maar vragen begrip voor onszelf. Niet alleen in de politiek, maar ook in het leven van alledag. Moderne media versterken die tendens. En let wel, de media doen dat omdat wij het graag zo willen. Dat kunnen we met ons verstand namelijk beter begrijpen. Het verstand is een machtig instrument voor analyse, voor het uiteenleggen van dingen. Het kan onderscheiden, verschillen begrijpen, het kan meten en dingen duidelijk maken. In het publiek debat is het daarom zeer bruikbaar.
Maar dan gaan tegenstellingen, verwijten, tekortkomingen dat debat wel overheersen. Want ons verstand is minder goed in staat om verschillen te verzoenen, tekortkomingen te bedekken, belangen bijeen te brengen en om wat niet meetbaar is te begrijpen, zoals besef van gemeenschap, gevoel van saamhorigheid en het gegeven van wederzijdse liefde en aanvaarding. In de politiek draait het echter om dat laatste. Daarin moet het gaan om gemeenschapszin, besef van verbondenheid en inzicht in eigen tekortkomingen. Niet dat we het verstand moeten uitschakelen. Het blijft nodig, maar dan als instrument in dienst van die gevoelens en niet als zelfstandige norm of breekijzer.
Politiek gaat over samenwerken tussen wat onverzoenbaar is, overbruggen wat principieel tegengesteld is en het mobiliseren van gemeenschapszin en wederzijdse verbondenheid. In een crisis als de huidige zouden we voor alles gezamenlijk de schouders moeten zetten onder het behoud van waarden, beschaving en welzijn, maar we zien vaak slechts ruzie, tegenstellingen en verwijten.
De woorden van Jakobus bieden een goede insteek; niet die van het verstand dat alles wil uiteenleggen en analytisch begrijpen, maar die van wijsheid die zichzelf hoge eisen stelt en andere met zachtmoedigheid behandelt om zo verschillen te verenigen en tegenstellingen te overbruggen.
De eis van een onberispelijk leven lijkt daarbij welhaast onoverkomelijk. We moeten ons echter niet laten ontmoedigen in ons streven om in onze tijd een vertaling te bieden van de wijsheid die van boven komt. We moeten ook niet nodeloos wanhopen; kijk om u heen en zie hoeveel tekenen van die wijsheid we zien in het dagelijks leven. De Geest is vaardig en we weten ons gesteund en gesterkt door de laatste woorden van Christus: “En zie, Ik ben met u al de dagen, tot aan de voleinding der wereld.”
De auteur is vicevoorzitter van de Raad van State en oud-minister van Binnenlandse Zaken.